Na Kujawach powszechnie była i jest używana (choć już coraz rzadziej) gwara poznańska, czyli wielkopolska. Historycznie Kujawy przez długi okres zaliczane były do Wielkopolski, a także były ziemiami polskimi pod zaborem pruskim, stąd wiele naleciałości z języka niemieckiego. Gwara ta funkcjonuje od Poznania do Inowrocławia, a nawet Kalisza.
A
Ajzol - przedmiot żelazny, metalowy; kawałek żelaza, metalu, żelastwo
B
Babol - zaschła wydzielina w nosie,
Bachać się - kąpać się
Bamber {wyzw. pogardl.} - o kimś ze wsi, prostaku
Bana - pociąg
Bejm {częściej l.mn} bejmy - pieniądze
Blałka, blauka - wagary
Brachol - brat (zwłaszcza w języku młodzieżowym)
Bręczenie, brynczenie {powsz.} - marudzenie, zrzędzenie
Brękot, brynkot {żart.} - maruda. Zrzęda
Bryle - okulary
Bubek - walet (figura w kartach)
Bulaj - grubas
C
Chichrać się - śmiać się
Chochla {powsz.} - łyżka wazowa, warząchew
Ciul {lekc., pogardl.} - oferma, niedorajda (w Poznaniu nie odczuwane jako wulgarne)
D
Dowcidupny - dowcipny
Drabka {powsz.} - drabina
Dundel, dundle - wydzielina z nosa lub {żart} malec, smarkacz
Dziabka {powsz.} - motyka
F
Fafoł {powsz.} - śmieci, kłęby kurzu lub zwisające, skręcające się strzępy odzieży; wytrącony osad
Fantazować {rzad.} - histeryzować, reagować przesadnie, zbyt emocjonalnie
Flep {powsz.} - dokumenty
Fuszera - fuszerka
G
Galart {powsz.} - galareta z mięsa
Galoty {żart.} - majtki
Garować - spać
Gemyla, gemela, gymyla - śmietnik
Gilgać, rzadziej gliglać {powsz.} - łaskotać
Giglanie {powsz.} - łaskotanie
Gilejza, gielejza, gelejza {wyzw., pogardl.} - niezdara, osoba powolna, ślamazarna, niezręczna
Gira, giyra, giera {powsz.} - noga
Girka, giryka, gierka {powsz.} - nóżka
Glaca {powsz.} - łysina, głowa z przerzedzonymi lub bardzo krótko ostrzyżonymi włosami
Glajda - błoto
Glapić się - gapić się, patrzeć
Glut - kawałek kału
Gnyk - kark
Gwiazdor - ktoś przebrany w stylu św. Mikołaja, przynoszący prezenty na Boże Narodzenie
Gzik (gzika) - twarożek, zwykle przyprawiony śmietaną i szczypiorkiem lub cebulą
H
Hista - historia (jako przedmiot w szkole)
J
Jabzo - jabłko
Jadaczka {żart.. lub obelżywie} - gęba
Japa - dziura w odzieży
Juchta - chuligan, łobuz; przed I wojną światową i okresie międzywojennym nazwa chuligana, przestępcy z Chwaliszewa, niedużej dzielnicy Poznania
K
Kakalud {powsz., żart. lub iron., lekc.} - malec, pędrak
Kalafa - twarz, gęba
Kamlot - kamień
Kanar - kontroler komunikacji miejskiej
Kasta - skrzynia, skrzynka lub bramka (na boisku piłki nożnej)
Kaszak, kaszok - kaszanka
Katana - rodzaj wierzchnego okrycia, najczęściej marynarka lub kurtka
Kawiorek {powsz.} - długa pszenna bułka
Kejter - pies, kundel
Kinol - kibic
Kicha - kiełbasa
Kielczyć się - śmiać się
Kitować się - dryblować piłką
Klamot - kamień
Klofta {pogardl.} - gruba, ociężała kobieta
Kluka, kluk - nos
Kociamber - kot
Kolebać, kolebać - kołysać
Korbol - dynia
Kromka, krómka {powsz.} - piętka chleba
Kumpela - koleżanka
Kuzaj - kuzyn
L
Laczek, laczki - domowe pantofle damskie i męskie bez napiętka
Lump, lomp - ubranie, odzież, ciuchy
Ł
Łacha - łaska
Łe tam, ueee(e) tam, ueetam - wykrzyknik: ach tam! Nic to!
M
Majty - majtki
Makiełki, makiołki - słodka potrawa wigilijna z makiem, kluskami, pieczywem, rodzynkami, miodem itp.
Matema - zwykle w języku uczniów: matematyka
Mieć ptapty - zachowywać się infantylnie, być niedorozwiniętym umysłowo
Mieć równo poukładane - być w pełni władz umysłowych
Mieć sztycha - być zepsutym, nadpsutym (zwłaszcza o mięsie, rybie itp.)
Mieć wypite - być pod wpływem alkoholu
Migana {wychodzi z użycia} - zabawa taneczna
Modra kapusta - czerwona kapusta
Modrak - bławatek
Modrakowi - modry, niebieski, ciemnobłękitny
Muła {zwykle w l.mn.}, muły- muskuł(y)
Mus - konieczność
N
Na szagę - na ukos, na przełaj
Nadzierać się - krzyczeć
Nagrygolić - napisać niestarannie, nagryzmolić
Nahajcowany - napalony
Naleśnik - naleśnik
Napalony - zawzięty, bardzo pragnący czegoś,
Naświgać - nawrzucać
Neper {pogardl.} - określenie mężczyzny z marginesu społecznego
Niegodziwy - nieznośny, niegrzeczny (w odniesieniu do dzieci)
Niemota - niemowa
Nieusłuchany - niegrzeczny, nieposłuszny (tylko w odniesieniu do dzieci)
Norać się - brudzić się,
Nuplać - ssać
Nyny - spanie (zwłaszcza przy zwracaniu się do dzieci lub żartobliwie)
Nyrol - skąpiec
O
Obkład - wędlina, ser itp. na kanapce, lub okład, kompres
Obśrupany - wyszczerbiony
Odkluczyć {powsz.} - otworzyć zamek kluczem
Odpicować się - wystroić się
Odpicowany - elegancki, wystrojony
Ogarnąć się - oporządzić się
Oglądnąć - obejrzeć
Oglądnąć się - obejrzeć się
Opypłany, opyplany {wych. z użycia} - brudny, umorusany, niechlujny
Ośrupać się {wych. z użycia} - ogolić się, wystrzępić sobie włosy, nierówno je obciąć
P
Pamperek - pajacyk, maskotka
Papeć lub papieć, zwykle w l. mn. - pantofle domowe
Papuć - but
Parówa {powsz.} - gorące i wilgotne powietrze
Parówa - parówka
Patan {zazwyczaj w l.poj., wychodzi z użycia} - olbrzym, osiłek
Peja {powsz. żart. lub pogardl.} - wesz, pchła
Pener - mężczyzna z marginesu
Penerstwo - margines społeczny
Pierdoła - gamoń, niedołęga lub człowiek stary, gadatliwy, sklerotyk (bez wulgarnego nacechowania)
Pierdoły - głupstwa, bzdury, brednie
Pietrucha - pietruszka
Pkać {ndk}, pknąć {dk} - pchać pchnąć
Plyndz, plendz {zwykle w l.mn., powsz.} - placki ziemniaczane
Podkoziołek {powsz.} - ostatni dzień karnawału
Podstawek, podstawka - spodek pod szklankę, filiżankę
Polewka, polywka {powsz.} - zupa z kwaśnego mleka lub maślanki, zaprawiana mąką
Poruta {powsz.} - wstyd, kompromitacja
Pory - spodnie
Porypany - porysowany, zadrapany
Prędzej - wcześniej
Przekluczyć {powsz} - przekręcić klucz w zamku
Przytostać - przynieść, przytargać, przyprowadzić
Purtać {ndk}, purtnąć {dk} - czasownik zastępujący pospolity zwrot: puścić bąka, puścić wiatry
Pyra {powsz.} - ziemniak
Pyza {częściej w l.mn., powsz.} - ciasto drożdżowe uformowane w kształcie bułek, gotowane na parze, podawane do mięsa i sosu
R
Rajcować {tylko ndk.} - kusić, wabić podniecać
Repeta - gęsta zupa, najczęściej jarzynowa, stanowiąca jednodaniowy obiad
Rojber {powsz.} - łobuziak, nicpoń, urwis
Rozlyrotać się - obluźnić się, rozchwiać się (najczęściej o meblach)
Rozlyrotany - rozchwiany
Rychło - wcześnie, wnet
Ryczka {powsz.} - niski taboret, stołeczek
Rylotać się- kołysać się, chwiać się
S
Siora - siostra (zwłaszcza w środowisku młodzieżowym)
Sklapnąć {powsz.} - złożyć
Skurzawka {powsz.} - ściereczka do kurzu
Skurzyć - odkurzyć
Strugać - obierać
Stryknąć się - zderzyć się
Szabel - fasola szparagowa
Szabelek - fasolka szparagowa
Szagówki - rodzaj klusek skośnie krojonych, kopytka
Szajba - bzik, obłęd
Szalek - karo
Szałaputny - lekkomyślny
Szczapić- schwytać, złapać, dostać w swoje ręce
Szczun, szczón - chłopak
Szkieł - policjant
Szpeknąć - spojrzeć, zobaczyć
Szwajsaparaty {żart.} - stopy, zwłaszcza brudne, cuchnące
Szwamka - gąbka
Szypa - łopata, szufla
Ś
Ścielenie {powsz.} - słanie (łóżka, tapczanu, itp.)
Ślumpa, ślompa - brudna woda, śmierdząca ciecz
Śrupać się - drapać się
Świgać {ndk}, śwignąć {dk} - rzucać, rzucić
T
Taśtać się, tośtać się - wlec się
Taśtać, tośtać - nieść, dźwigać, ciągnąć
Tej {powsz.} - wołacz zaimka ty
Teściu - teść
Tuk - ktoś tępy, nierozgarnięty lub złośliwy, nieznośny
Tuleja {lekcew.} - niezdara, oferma
Tytka - torebka papierowa
U
U roboty - w pracy
Uliczka {przestarz.} - furtka
Unorać się - ubrudzić się
Upypłać - ubrudzić
W
Waserwaga, wasserwaga - poziomica
Wdziać - włożyć {o odzieży}
Wedle - z powodu, w sprawie
Wichłacz - krętacz, kłamczuch
Wkulać się, wkulnąć się - wtoczyć się
Wmucić - zjeść łapczywie, dużo
Wparować - wtargnąć
Wuchta - wielka ilość, masa, mnóstwo, kupa
Wuja - wuj
Wygnajewo - przedmieście, pustkowie
Wyro - łóżko
Z
Zajączek - wielkanocny zwyczaj obdarowywania dzieci słodyczami, upominkami itp.
Zakluczenie - zamknięcie drzwi
Zbarczyć - zbankrutować
Zesmyknąć się - zsunąć się
Zmelić, zmielić - zemleć
Zyzol {wyzwisko} - zezowaty, czasem też o kimś noszącym okulary
Ź
Ździebełko, ździebko {powsz.} - trochę
Ż
Żdżarty - żarłoczny, nienasycony
Żybura - brudna, mętna ciecz
w oparciu o "Słownik gwary miejskiej Poznania" pod redakcją Moniki Gruchmanowej i Bogdana Walczaka (Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa-Poznań 1997);
ze str. p.Rychwickich
